ElAZ.İNFO BAKI O7.05.2025
ELAZ.İNFO xəbər verir ki, planetdə yaşayan minlərlə bioloji növ arasında primatlar xüsusi yer tutur. Meymunların ən böyük canlı nümayəndələrinə baxanda sanki, hamısını birləşdirən öz təkamül tarixinin, keçmişin əks-sədasının əksini görmək olar. Bu məqalədə dünyanın ən böyük beş meymununa – gücü heyrətləndirici, əzəməti və zəifliyi eyni vaxtda ürək ağrıdan nəhənglərini görəcəyik.
- Şərq aran qorillası dünyanın ən böyük meymunları siyahısında birincidir. Şərqi Konqonun tropik meşələrində yaşayan erkəklərin çəkisi 160-220 kq, boyu 1,7-1,8 metr, rekord hallarda isə 250 kq-a yaxınlaşaraq onları primat dünyasının əsl nəhənginə çevirir.
Onların möhkəm bədən quruluşu, nəhəng başları və geniş sinələri onların monumental görünüşünü yaradır. Kürkü qara rəngdədir və sərt bitki qidalarını çeynəmək ehtiyacı səbəbindən çənələri və dişləri qərb qorillalarından daha böyükdür.
Yeməklərində 100-dən çox bitki növü, əsasən yarpaq və gövdələr var. 2-35 nəfərdən ibarət qruplarda yaşayırlar. Vətəndaş qarşıdurması və brakonyerlik səbəbiylə faciəvi azalmalar iyirmi il ərzində əhalinin 80%-nin itkisi ilə nəticələndi və bu, növlərin kritik təhlükə altında olanlar siyahısına salınmasına səbəb oldu.
2. Dağ qorillası (Gorilla beringei beringei)
Dağ qorillası Uqanda, Ruanda və Konqo Demokratik Respublikasının qovşağında yerləşən yüksək dağlıq meşələrinin sakinidir. Erkəklər 195-220 kq çəkiyə və 1,7-1,8 metr hündürlüyə çatır ki, bu da onları planetin ikinci ən böyük meymunları edir.
Dağ qorillalarının fərqli xüsusiyyəti onların qeyri-adi qalın və uzun xəzləridir – temperaturun tez-tez dondurucudan aşağı düşdüyü dağlıq ərazilərin sərt iqliminə təkamül yolu ilə uyğunlaşmasıdır. Onların qısa əzaları və genişlənmiş ağciyərləri olan həcmli sərt formalı sinələri var.
Əsasən bitkilərin yarpaqları və gövdələri ilə qidalanırlar. 8-20 nəfərdən ibarət ailə qruplarında yaşayırlar. Dian Fosseyin tədqiqat və mühafizə kampaniyaları sayəsində onların populyasiyası bərpa olunur – populyasiyası artan, təxminən 1000 fərd olan yeganə qorilla alt növü.
3. Qərbi düzənlik qorilla (Qorilla qorilla qorilla)
Mərkəzi Afrikanın tropik və subtropik meşələrində yaşayan qərb düzənlik qorillası üçüncü ən böyük primatdır. Kişilər 1,7-1,8 metr hündürlükdə 150-200 kq çəkiyə çatır, təəccüblü cinsi dimorfizm nümayiş etdirir – qadınlar təxminən 1,5 metr hündürlükdə yalnız 70-90 kq çəkidədirlər.
Onlar şərq həmkarlarından daha qısa, boz-qəhvəyi xəzləri və incə quruluşları ilə fərqlənirlər. Onların qolları ayaqlarından uzundur və heyrətamiz çevikliyə malikdir, bu onlara kiçik əşyalarla mürəkkəb manipulyasiyalar etməyə imkan verir.
Yeməkləri digərərinə nisbətən 67% meyvədən ibarətdir. Sosial qruplar 5-30 nəfərdən ibarətdir ki, bu da bir gümüşbaş liderin başçılıq etdiyi. Cəlbedici ölçülərinə baxmayaraq, qərb qorillaları yumşaq, demək olar ki, melanxolik bir xarakter nümayiş etdirirlər.
4. Çay qorillası (Gorilla gorilla diehli)
Çay qorillası Nigeriya və Kamerunun əlçatmaz sərhədində yaşayan nadir növdür. Kişilər 180 kq-a qədər çəkiyə və 1,6-1,7 metr hündürlüyə çatır ki, bu da onları planetin ən böyük meymunları arasında dördüncü yerə qoyur.
Görünüşünə görə qərb qorillalarına bənzəyirlər, lakin hündür alın, daha yüngül xəz və daha az aydın acıq təpə ilə daha qısa kəllə sümüyünə malikdirlər. Onların əzaları mütənasib olaraq daha uzundur, bu, sərt dağlıq ərazidə hərəkətə uyğunlaşma ilə əlaqədardır.
Meyvə və yarpaqlarla qidalanırlar və 4-7 nəfərdən ibarət qruplar halında bir gümüşbəy erkək (yetkin erkək, 12 yaşdan yuxarı) başçılıq edirlər. Onların sayı fəlakətli dərəcədə azdır – vəhşi təbiətdə 300-dən az fərd var ki, bu da onları planetin nəsli kəsilməkdə olan 25 primatdan birinə çevirir.
5. Bornean oranqutan (Pongo pygmaeus)
Bornea oranqutanı, yalnız Cənub-Şərqi Asiyada, Borneo adasında tapılan qırmızı tüklü, ağac nəhəngidir. Yetkin kişilər 1,4-1,5 metr hündürlükdə 75-100 kq çəkiyə çatır, qadınlar isə əhəmiyyətli dərəcədə kiçikdir – təxminən 1,1 metr hündürlükdə 35-45 kq.
Bu primatlar inanılmaz dərəcədə ağıllıdırlar, yatmaq üçün alətlər və mürəkkəb yuvalar yaradırlar. Nəhəng ölçülərinə baxmayaraq, onlar vaxtlarının 90%-ni ağaclarda keçirir, taclar arasında hərəkət edərkən heyrətamiz çeviklik nümayiş etdirirlər.
Yetkin kişilərdə səsləri gücləndirmək üçün xarakterik yanaq silsilələri və boğaz kisəsi inkişaf edir. Bu unikal canlılar brakonyerlik və palma yağı plantasiyaları üçün meşələrin qırılması səbəbindən ciddi təhlükə altındadır.
Materialı hazırladı:
Esmira RƏHİMOVA
