ELAZ.İNFO
1951-ci ildə Biləsuvar rayonunun Bəydili kəndində Sahiibəli Əzizovun ailəsində doğulmuşdur.Adı əslində onun tale yazısı olub.Gedərgəlməzə göndərilmiş atadan yadigar qalacaqmış,əgər Stalin ölməsə imiş.Yaşadığı ömür yolu ancaq xalq və millətin bu günündəki ictimai-siyasi məsələlərə həsr edildi.
Ailə şəcərəsi milli kimlik və milli azadlıq uğrunda çarpışan insanlardan ibarətdir.Ana babası Oruc bəy 37 -ci ilin represiyasının qurbanı, 2-ci Dünya Savaşında 3 oğlunu müharibə udmuş ata babası Əzizxanlı İbrahim, atası stalin rejiminin 30 il həbs cəzasını almış siyasi dustaq, özüdə bu yolda yorulmadan çaba göstərən alim.
Yadigar Türkel — AMEA-nın Fəlsəfə və Hüquq İnstitutunda (FHİ) Siyasi nəzəriyyələr şöbəsinin əməkdaşı, fəlsəfə elmləri doktoru idi. O həmçinin “Milli ideologiya problemi” adlı tədqiqat işində adıçəkilən müəlliflərdən biridir .
Bundan əlavə, 2009-cu ildə Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin “Milli Birlik” adlı əsərinə tərtibçi və elmi redactoru
İdeologiyası: Türkçülük və Azərbaycançılıq
Yadigar Türkel ideoloji təhlillərində iki əsas milli meyl üzərində durmuşdu: Türkçülük və Azərbaycançılıq.
“Azərbaycançılıq ideologiya, türkçülük ideyadır” təfəkkürü ilə yaşayıb
Təkcə söz deyil—Türkel özü belə bir ifadə işlətmişdir: “Azərbaycançılıq ideologiya, türkçülük ideyadır.” Bu, onun milli kimliyin qurulmasında hibrid yanaşmanı — həm vətəndaşlıq əsaslı, həm etnik köklərə bağlılıq modelini müdafiə etdiyini göstərir .
Milli ideologiya araşdırmaları
“Milli ideologiya problemi üzrə tarixi-fəlsəfi baxış” adlı tədqiqatlarda Türkel və bir sıra digər müəlliflər (Ramiz Mehdiyev, Səlahəddin Xəlilov və başqaları) ideoloji modellərin sintezini araşdırmışlar. Türkel bu sahədə, türkçülük və azərbaycançılığın sinergetik müstəvisində yanaşmalar ortaya qoyan araşdırmacılar sırasındadır .
Türkizm və Azərbaycançılıq— ideoloji gərginlik
Müasir Azərbaycan milli ideologiyası məsələsində iki əsas model mövcuddur:
- Etnik millət modeli (Türkçülük) — bu modeldə türk etnik mənsubiyyəti və türk dili milli kimliyin əsasını təşkil edir.
- Vətəndaşlıq əsasında milli model (Azerbaijanism) — burada etnik mənsubiyyət vacib amil sayılmır, vətəndaşlıq və dövlətçilik ön plandadır. Bu yanaşmanın təməli sovet dövründə qoyulsa da, müstəqillik dövründə də davam etdirilmişdir .
Türkel bu ziddiyət içində balanslı bir yer tutaraq həm etnik kökləri, həm də vətəndaşlıq cəhətlərini nəzərə alan bir milli kimlik modelini müdafiə etmişdir.
Araşdırmalar Milli ideologiya sahəsində fəlsəfi-tarixi tədqiqatlar, tərtibçi kimi fəaliyyətinə göz yetirsək görərik ki,Milli Kimlik Modeli Türklüyə bağlı, lakin vətəndaşlıq əsasında birləşdirici modelə üstünlük verir.Yadigar Türkelin fəaliyyətində əsas mövzular və yanaşmalar Dil və milli şüurdur.
Yadigar Türkel dil məsələlərinə xüsusi diqqət yetirib. Onun fikrincə, “dildə birlik” — yəni ana dilin qorumalı və inkişaf etdirilməli rolu milli şüurun formalaşmasında mühüm vasitədir . O, ingilis dilinə meylliliyi və ölkədə Türk dilinin aşağı səviyyədə ideoloji istifadə edilməsini qınayıb .
“Millət uydurmaq cinayətdir” Türkel bu fikri elmi-təbii və məntiqli səbəblərə əsaslananaraq bəhs edirdi. O qeyd edirdi ki, milli kimlik uydurulmuş yox, tarixi və sosio-kultural köklərə əsaslanan olmalıdır .
Onun siyasi-ideoloji baxışı və dövlətçilik prinsipləri.
- Ana yasa və demokratik düşüncə.
O, Prezident idarəetməsinin güclü səlahiyyətlənməsinə qarşı çıxaraq, bu yanaşmanın demokratik inkişaf yoluna uyğun olmadığını hər zaman bildirib. Türkel demokratik strukturun — seçilmiş parlament və balanslı hakimiyyət sistemi — əhəmiyyətini vurğulayıb . - Milli ideologiyanın akademik yanaşması
Türkel siyasi təşkilatların çoxunda ideologiyanın səthi olduğunu qeyd edir. O, siyasi liderlərin -müəyyən ideyalarını hakimiyyətdə qalmaq üçün taktiki vasitə kimi istifadə etdiyini iddia edir .
Onun tarixi və milli ideoloji xətti-
a) Milli ideologiya və tarixi yaddaş
Türkel həmçinin milli ideologiyanın yaranmasında tarixi hadisələrin və mətbuatın rolunu araşdırıb. O, Mirzəbala Məmmədzadənin “Milli Azərbaycan hərəkatı” kitabı kimi qaynaqların nəşrinin milli şüurun formalaşması üçün önəmli olduğunu vurğulayır .
b) Yeni tarix və ideoloji formalaşma
Türkel milli ideologiyanın formalaşmasının çətin psixoloji və mənəvi proseslərdən ibarət olduğunu bildirir — yeni bir tarix anlayışı və milliliklə bağlı şüurun inkişafı zaman tələb edir.
Natəvan BƏYDİLİ
