Biz elə mürəkkəb bir dövrdə yaşayırıq ki, hətta mənəvi dəyərləri xatırlamaq belə dərhal ələ salına bilər. Bu gün bu dəyərləri qorumaq haqsız hücumların hədəfinə çevrilmək deməkdir. Dünyanı bürüyən xaosda əxlaqsız davranışlar cəmiyyətə sanki yaxşı vərdişlər kimi sırıyır. Bu ziddiyyətli dönəmdə gənclərin mənəvi tərbiyəsi hər zaman ön planda saxlanılmalıdır.
Gənclərin mənəvi tərbiyəsi hər bir xalqın, xüsusən də türk millətinin gələcəyini formalaşdıran ilkin amillərdən biridir. Gənc nəslin milli-mənəvi dəyərlərlə yetişdirilməsi cəmiyyətin sağlam və davamlı inkişafı üçün həlledici əhəmiyyətə malikdir. Türk milləti tarix boyu mənəvi kökləri, ədalətə verdiyi dəyər, ailə və dini inancları ilə seçilib. Bu köklərə sadiq qalaraq bugünkü nəsli düzgün istiqamətləndirmək üçün həm tarixi təcrübədən, həm də dini dəyərlərdən istifadə etmək lazımdır.
Əsrlər boyu türk təfəkkürü mənəviyyatı, əxlaqı, insani dəyərləri üstün tutmuşdur. Qədim türk ədəbi əsəri olan “Dədə Qorqud kitabı”nda qohumluq, böyüklərə hörmət, doğrunun yanında olmaq kimi anlayışlar ön plana çəkilir. Yusuf Has Hacibin “Kutadqu Biliq” əsərində mənəvi yetkinlik, özünütərbiyə, doğruçuluq həyatın müdrik prinsipləri kimi təqdim olunur. Müəllif əsərində deyir: “İnsan təkcə zahiri gözəlliyi ilə deyil, həm də daxili gözəlliyi ilə kamilliyə çatmalıdır; əxlaqsızları bilmək heç bir fayda vermir”. Bu perspektiv gənclərin təkcə intellektual deyil, həm də mənəvi inkişafına üstünlük verilməsinin zəruriliyini vurğulayır.
İslam dini həm də mənəvi tərbiyənin əsas mənbəyi kimi önə çıxır. Quran və Məhəmməd Peyğəmbərin (s) hədislərində gənclərin əxlaqlı, vicdanlı və məsuliyyətli şəxsiyyət kimi yetişdirilməsi üçün mühüm tövsiyələr vardır. Loğmanın Hz.Loğman surəsində oğluna verdiyi tövsiyələr əxlaq tərbiyəsinin əvəzsiz nümunələridir. “Ey oğlum, Allaha şərik qoşma! Həqiqətən, Allaha şərik qoşmaq böyük zülmdür!” təkcə dini nəsihət deyil, həm də mənəvi oyanışın və şüurlu həyatın əsasıdır. Peyğəmbərimizin “Sizin ən yaxşılarınız ən gözəl əxlaqa sahib olanlardır” kəlamı əxlaqın tərbiyənin əsl ölçüsü olduğunu açıq şəkildə göstərir.
Müasir texnologiyanın sürətli inkişafı özü ilə tərbiyə prosesində yeni problemlər də gətirmişdir. Valideynlər bu dəyişikliyə uyğunlaşmaqda bəzi ciddi səhvlərə yol verirlər. Övladlarının tərbiyəsini texnologiyaya təslim etmək, onları saatlarla planşet və telefonlarının qarşısında buraxmaq, sosial mediada sonsuz vaxt keçirməyə imkan vermək mənəvi boşluğun əsas səbəblərindəndir. Valideynlər çox vaxt sakit və itaətkar uşağı yaxşı tərbiyəli uşaqla səhv salırlar. Ancaq bu sükutun arxasında mənəvi təklik və emosional təcrid dayanır.
Mütəxəssislər bildirirlər ki, erkən yaşda texnologiyaya məruz qalan və nəzarət olunmayan uşaqlar həqiqi ünsiyyət bacarıqlarını və empatiya hissini itirirlər. Psixoloqların fikrincə, mənəvi boşluqla böyüyən gənclər şəxsiyyət böhranı yaşamağa başlayır və texnologiya bu boşluğu daha da dərinləşdirir. Bu, gələcəkdə özlərini cəmiyyətə daha az bağlı və daha az dəyərli hiss edən fərdlərə gətirib çıxara bilər.
Sosial medianın təsiri tərbiyədə xüsusi diqqət tələb edir. Burada təqdim olunan süni həyat tərzi gənclərdə real həyatdan narazılıq və qeyri-adekvatlıq hissi yarada bilər. Sosial platformalarda etik sərhədlərin tez-tez pozulması, müəyyən dəyərlərin məhdudlaşdırılması, onların yerində süni, zərərli “meyllərin” təbliği gənclərin mənəvi aləmlərini təhrif edə bilər. Gənclər çox vaxt bu məzmunu süzgəcdən keçirmədən qəbul edir, nəticədə milli-mənəvi kimliklərindən uzaqlaşırlar.
Bütün bu mənfi təsirləri aradan qaldırmağın ən yaxşı yolu nümunə göstərməkdir. Uşaqlar və gənclər ən çox valideynlərinin davranışlarından təsirlənirlər. Onların hərəkətləri sözlərindən daha çox iz buraxır. Ailədə səmimiyyət, dürüstlük, ibadət, qarşılıqlı hörmət varsa, uşaq bunları həyatın təbii bir parçası kimi qəbul edər.
Kiçik yaşlardan milli və dini dəyərlərin aşılanması da mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Tariximizi, qəhrəmanlarımızı, milli kimliyimizi, dini dəyərlərimizi dərk edən uşaq özünü cəmiyyətin bir parçası kimi görür, şəxsiyyət böhranlarından qaçır. Texnologiyadan qaçmaq mümkün olmasa da, onlara ondan məqsədyönlü və faydalı istifadə etməyi öyrətmək daha vacibdir. Mədəniyyətə, kitablara və mənəvi məsələlərə marağı artırmaqla gəncləri balanslı şəkildə yetişdirmək mümkündür.
Gənclərlə empatiya və ünsiyyət bacarıqlarına əsaslanan münasibət qurmaq, onlara dəyərli olduqlarını hiss etdirmək uğurlu mənəvi tərbiyəni təmin edir. Məktəblərdə təkcə akademik biliklərə deyil, həm də mənəviyyata yönəlmiş kurs və layihələrin təşkili, cəmiyyətdə sağlam dəyərləri təbliğ edən mədəni fəaliyyətlərin təşkili bu prosesə müsbət təsir göstərir.
Gənclərin mənəvi tərbiyəsi təkcə bir ailənin deyil, bütün xalqın vəzifəsidir. Bu məsuliyyəti uğurla yerinə yetirmək üçün biz tarixi irsimizdən, İslamın əxlaqi prinsiplərindən, sağlam düşüncəmizdən, müasir yanaşmalardan istifadə etməliyik. Mənəviyyatsız inkişaf cəmiyyətin ruhunu itirməsi deməkdir. O ruhu yaşatmaq ailənin, məktəbin və cəmiyyətin ortaq məsuliyyətidir.
Rəsul MİRHƏŞİMLİ
