Təbiətin Qırmızı Siqnalı: Təhlükə Altında Olan Növlər və Onların Xilası
ELAZ.İNFO xəbər verir ki, planetimiz sürətli biomüxtəliflik itkisi dövrünü yaşayır. İnsan fəaliyyəti nəticəsində bir çox heyvan və bitki növü öz təbii yaşayış mühitini itirir və nəsli kəsilmə təhlükəsi ilə üz-üzə qalır. Bu ekoloji böhran, təkcə təbiətin deyil, həm də bütün planetin sağlamlığı üçün ciddi bir təhdiddir.
Növlərin Təhlükə Altına Düşməsinin Əsas Səbəbləri
Heyvan və bitki növlərinin sayının azalmasında və onların Təbiətin Mühafizəsi üzrə Beynəlxalq İttifaqın (IUCN) “Qırmızı Siyahısına daxil edilməsində əsasən dörd amil rol oynayır:
1. Yaşayış Mühitinin İtkisi və Parçalanması
Bu, növ itkisinin ən böyük səbəbidir. Meşələrin qırılması, su hövzələrinin qurudulması və kənd təsərrüfatı üçün torpaqların genişləndirilməsi heyvanların və bitkilərin təbii evlərini itirməsinə gətirib çıxarır. Məsələn, Asiyada bir çox heyvan növü, xüsusilə də Oranqutanlar meşə sahələrinin palma yağı plantasiyalarına çevrilməsi səbəbindən yox olmaq təhlükəsi ilə üzləşir.
2. İqlim Dəyişiklikləri
Qlobal istiləşmə bir çox ekosistem üçün fəlakətli nəsirələr yaradır. Ən bariz nümunə isə ağ ayıların ov üçün istifadə etdikləri Arktika buzlaqlarının əriməsidir. Həmçinin, suyun temperaturunun artması mərcan riflərinin (dəniz biomüxtəlifliyinin əsası) məhvinə səbəb olur.
3. Qanunsuz Ovçuluq və Ticarət (Poçerlik)
Xüsusilə qiymətli buynuzları, dəriləri və ya digər bədən hissələri uğrunda ovlanan Afrika filləri, kərgədanlar və pələnglər bu təhlükədən ən çox əziyyət çəkən növlərdir. Qanunsuz ticarət böyük, mütəşəkkil cinayət şəbəkələri tərəfindən idarə olunur.
4. Kənar (İnvaziv) Növlər
Ekosistemə xaricdən gətirilən növlər yerli növlərin qida mənbələrini tükədir və ya onları sıxışdırıb çıxarır, bu da endemik növlərin (yalnız müəyyən bir ərazidə yaşayan növlər) sayının azalmasına gətirib çıxarır.
Azərbaycanda Təhlükə Altında Olan Növlər
Azərbaycanın zəngin faunası da bu təhdidlərlə qarşılaşır. Ölkənin **”Qırmızı Kitabı”**na daxil edilmiş mühüm növlər arasında:
- Qafqaz Bəbiri: Sayı çox az olan bu nəcib heyvanın əsas problemi yaşayış mühitinin parçalanmasıdır.
- Ceyran: Mühafizə tədbirləri sayəsində sayı artsa da, hələ də nəzarət altında saxlanılır.
- Xəzər Suitisi: Xəzər dənizinin çirklənməsi və qeyri-qanuni ovçuluq səbəbindən nəsli kəsilmə təhlükəsi ilə üz-üzədir.
- Milli Parklar və Qoruqlar: Təhlükə altındakı növlərin təbii yaşayış mühitlərini qorumaq üçün qorunan ərazilərin genişləndirilməsi.
- Qanunvericiliyin Sərtləşdirilməsi: Qanunsuz ovçuluq və ticarətin qarşısını almaq üçün beynəlxalq və milli qanunların sərtləşdirilməsi.
- Bərpa Proqramları: Nəsli kəsilmə təhlükəsi ilə üz-üzə qalan növlərin populyasiyasını artırmaq üçün süni şəraitdə çoxaldılıb təbiətə buraxılması. Məsələn, Ceyranların ölkə daxilində köçürülməsi proqramları.
- İctimai Maarifləndirmə: Cəmiyyətin ekoloji şüurunun artırılması və biomüxtəlifliyin qorunmasının vacibliyinin təbliğ edilməsi.
- Hər bir növ ekosistemdə unikal bir rola malikdir. Onları qorumaq yalnız təbiətə borc deyil, həm də gələcək nəsillərin sağlam və tarazlı mühitdə yaşamaq hüququdur. Ruslan MƏMMƏDOV
