Digər dövlətlərin xüsusi xidmət orqanlarının əməkdaşlarının Azərbaycan Respublikasının ərazisində həyata keçirdikləri fəaliyyətlər milli təhlükəsizlik, dövlət suverenliyi və ictimai sabitlik baxımından ciddi qanunvericilik nəzarətinə tabedir. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, Cinayət Məcəlləsi, “Əməliyyat-axtarış fəaliyyəti haqqında” Qanun, “Milli Təhlükəsizlik haqqında” Qanun və digər normativ-hüquqi aktlar bu sahədə hüquqi çərçivəni müəyyən edir.
ELAZ.İNFO bildirir ki, Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının 2-ci maddəsinə əsasən dövlətin suverenliyi və ərazi bütövlüyü toxunulmazdır.
Hər hansı bir xarici dövlətin xüsusi xidmət orqanlarının Azərbaycan ərazisində gizli və ya qeyri-qanuni fəaliyyətləri bu suverenliyə və dövlətin milli təhlükəsizlik maraqlarına qarşı yönəlmiş təhdid hesab olunur. Belə hallarda dövlət hüquq-mühafizə orqanları, xüsusilə də xüsusi xidmət orqanları (Dövlət Təhlükəsizliyi Xidməti, Xarici Kəşfiyyat Xidməti və s.) tərəfindən qanuni tədbirlər görülür.
Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsində bu tip fəaliyyətlərə görə bir sıra cinayət tərkibləri nəzərdə tutulur. Belə ki, Cinayət Məcəlləsinin 274-cü maddəsinə əsasən dövlətə xəyanət — yəni Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı tərəfindən xarici dövlətə, xarici təşkilata və ya onların nümayəndələrinə kömək məqsədilə casusluq, dövlət sirrinin verilməsi, Azərbaycan Respublikasının suverenliyi, ərazi toxunulmazlığı və ya müdafiə qabiliyyəti əleyhinə digər hərəkətlər törədilməsi ağır cinayət hesab olunur və bu əmələ görə uzunmüddətli azadlıqdan məhrumetmə nəzərdə tutulur.
Əgər bu cür fəaliyyətlər Azərbaycan vətəndaşlarının iştirakı ilə həyata keçirilirsə, həmin şəxslər dövlətə xəyanət və ya casusluq maddələri ilə məsuliyyətə cəlb edilirlər. Əgər isə fəaliyyətdə iştirak edən şəxs xarici ölkənin vətəndaşı və ya diplomatik statuslu şəxsdirsə, onun fəaliyyəti beynəlxalq hüquq normaları və diplomatik münasibətlər haqqında Vyana Konvensiyası çərçivəsində qiymətləndirilir. Bu zaman həmin şəxs ya arzuolunmaz şəxs (“persona non grata”) elan edilərək ölkədən çıxarılır, ya da konkret əsaslarla cinayət məsuliyyətinə cəlb edilə bilər.
“Əməliyyat-axtarış fəaliyyəti haqqında” Qanuna görə, Azərbaycanda əməliyyat-axtarış tədbirləri yalnız səlahiyyətli dövlət orqanları tərəfindən və qanunla müəyyən edilmiş hallarda həyata keçirilə bilər. Xarici xüsusi xidmət orqanlarının bu cür tədbirlər həyata keçirməsi qadağandır və bu hal aşkarlanarsa, dərhal hüquqi reaksiya verilməli və həmin fəaliyyətin qarşısı alınmalıdır.
Eyni zamanda, “Milli təhlükəsizlik haqqında” Qanun dövlətin təhlükəsizlik orqanlarının əsas funksiyalarını müəyyən edir və onların qarşısında digər dövlətlərin qeyri-dost fəaliyyətlərinə qarşı kəşfiyyat və əks-kəşfiyyat tədbirlərinin həyata keçirilməsi vəzifəsini qoyur. Bu qanun, Azərbaycan Respublikasının təhlükəsizliyinə yönələn istənilən xarici təsiri neytrallaşdırmağı, o cümlədən ölkə daxilində casusluq fəaliyyətlərinin qarşısını almağı nəzərdə tutur.
Həmçinin qeyd olunmalıdır ki, informasiya texnologiyalarının inkişafı fonunda kibercasusluq halları da xüsusi narahatlıq doğurur. Xarici xüsusi xidmət orqanlarının Azərbaycan ərazisində informasiyaların qanunsuz yolla ələ keçirilməsi, mühüm strateji obyektlərə müdaxilə və ya cəmiyyətə təsir göstərmək məqsədilə dezinformasiya yaymaq fəaliyyətləri “Kiber təhlükəsizlik haqqında” qanunvericilik çərçivəsində araşdırılır və qarşısı alınır.
Nəticə etibarilə, Azərbaycan Respublikasının hüquqi sistemi dövlətin müstəqilliyi və suverenliyinə qarşı yönələn bütün fəaliyyətlərə qarşı hüquqi mexanizmlər formalaşdırmışdır. Digər dövlətlərin xüsusi xidmət orqanlarının Azərbaycan ərazisindəki fəaliyyəti ciddi nəzarət altındadır və belə hallara qarşı həm milli qanunvericilik, həm də beynəlxalq hüquq normaları əsasında hüquqi cavab tədbirləri həyata keçirilir. Dövlətin təhlükəsizlik və hüquq-mühafizə orqanlarının koordinasiyalı fəaliyyəti bu kimi təhlükələrin vaxtında aşkarlanması və zərərsizləşdirilməsi baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Əli İBRAHİMOV
Hüquqşünas
